Tien jaar geleden verscheen de inmiddels wereldberoemde bestseller The self and its brain van Popper en Eccles. In dit boek gaven de auteurs niet alleen een overzicht van de tegenwoordige kennis over de hersenen, ze probeerden deze kennis ook in verband te brengen met het aloude filosofische geest-hersenen probleem: wat is de aard van de samenhang tussen hersenverschijnselen en mentale verschijnselen zoals gedachten, gewaarwordingen en herinneringen? De onderneming mislukte volkomen: filosofie en hersenonderzoek bleven volstrekt op zichzelf staan en werden op geen enkele manier geïntegreerd. Popper bleek geen verstand van hersenonderzoek te hebben en Eccles geen van filosofie (zijn geest-lichaam theorie was de driehonderd jaar oude van Descartes!), en beiden bleken niets te weten van de ontwikkelingen in een toch zo nauw gerelateerd gebied als de cognitieve wetenschap.G.J.C. Lokhorst. Recensie van P. Churchland-Smith, Neurophilosophy. NRC Handelsblad, Zaterdags Boekenbijvoegsel, p. 3, May 16, 1987. ISSN 0002-5259.
Neurophilosophy van de filosofe Churchland bestrijkt hetzelfde terrein als The self and its brain, maar waar het laatste boek jammerlijk faalde, laat zij zien hoe het wél moet: zij presenteert een werkelijk geïntegreerde theorie van de geest-hersenen.
Het boek begint met een uitstekende, vlot leesbare inleiding in de fascinerende wereld van het hersenonderzoek. In dit deel komen we al verschijnselen tegen die filosofisch gezien bijzonder interessant zijn: zo ontmoeten we personen die blind zijn maar denken dat zij kunnen zien (`blindness denial') en, andersom, personen die kunnen zien maar denken dat ze blind zijn (`blind sight'). Ook de bekende `split-brain' patiënten, bij wie twee personen in één lichaam lijken te wonen, zijn hier natuurlijk van de partij. Churchland gaat echter niet diep op deze afzonderlijke gevallen in, omdat het haar bedoeling is om één weids, alomvattend theoretisch perspectief op de geest-hersenen te ontvouwen. Dit doet ze in het tweede en derde deel van haar boek.
Zoals alle tegenwoordige filosofen is Churchland een materialist. Maar zij denkt niet dat er sprake kan zijn van een soepele `reductie' van onze tegenwoordige psychologische inzichten tot neurowetenschap. De wijze waarop wij in mentale termen over het gedrag van onszelf en onze medemensen spreken, vormt in totaal een theorie, de `volks-psychologie', die even verkeerd is als bijvoorbeeld de `volks-natuurkunde' (waarin de zon om de aarde draait). We mogen dan ook niet verwachten dat we ooit de `fysiologische basis' van bijvoorbeeld de overtuiging dat het lente is of van het verlangen dat morgen de zon zal schijnen in de hersenen zullen kunnen aanwijzen. Er is niets in de hersenen dat met overtuigingen en verlangens correspondeert, net zo min als er in de quantenmechanica iets is dat met heksen en spoken correspondeert. De volkspsychologie deelt de werkelijkheid hier in volstrekt verkeerde, fictieve categorieën op. Alvorens een `reductie' van het mentale tot hersenverschijnselen mogelijk is, zal eerst ons hele mentalistische, psychologische taalgebruik (in een voortdurende `co-evolutie') moeten worden toegesneden op wat het onderzoek ons leert.
Dat dit geen eenvoudige onderneming zal zijn, blijkt wel uit het derde deel van Churchlands boek: moderne theorieën over de werking van de hersenen zoals de wiskundige `tensor netwerk theorie' lijken wel héél ver af te staan van onze naïeve, alledaagse ideeën over hoe mensen in elkaar zitten, veel verder bijvoorbeeld dan de `taal van het denken' theorieën die in de filosofie en psychologie tot voor kort zo populair waren, maar die neurologisch volstrekt nutteloos zijn. Het aantrekkelijkste vooruitzicht voor een geïntegreerde geest-hersenen theorie lijkt te worden verschaft door een nieuwe richting in de psychologie en het kunstmatige intelligentie onderzoek, genaamd `parallel distributed processing': dit is een benadering die naar boven toe soepel overgaat in psychologie en naar beneden toe aansluit bij hersen-mechanismen.
Neurophilosophy is in de korte periode sinds het is verschenen al rijkelijk geprezen; er is zelfs al een speciaal nummer van het filosofische tijdschrift Inquiry aan gewijd. Ik denk niet dat het boek een filosofische mijlpaal is; daarvoor staat er niet genoeg nieuws in. Maar het is ongetwijfeld wel de beste inleiding in het hersenonderzoek en de huidige filosofie van de geest voor degenen die menen dat de geest niet kan worden begrepen zonder de hersenen. Het enige dat een aanschaf van het boek op het moment in de weg staat is zijn prijs; maar zodra de paperback editie is verschenen is er geen enkele principiële reden meer waarom het boek niet een even grote bestseller zal worden als The self and its brain.
Previous | Up | Next
gjclokhorst@gmail.com || July 17, 2015 || HTML 4.01 Strict